Lezginlar — Rossiya Federatsiyasidagi xalq (411 ming kishi, 2002). Dog‘istonda (367 ming kishi), Ozarbayjonda (178 ming kishi), RFning Markaziy federal okrugi (14 ming kishi), Privoljsk federal okrugi (10 ming kishi), Tyumen viloyatida (10 ming kishi), Qozog‘istonda (14 ming kishi), Turkmanistonda (10 ming kishi) yashaydi. Umumiy soni taxm. 650 ming kishi (2002). Dog‘istonning tog‘lik aholisini adabiyotlarda 19-asr va 20-asr boshlarida lezgin deb atashgan. Lezgin tilida so‘zlashadi. Dindorlari — sunniy musulmonlar, shialar ham bor.


• Boshingga dard tushsa, cho‘chqani ham "otam" deb yuborasan.
• Zo‘rlik bilan tiklangan uy la’nat bilan buziladi.
• Oxirgi burda noningni qanday bo‘lib berganingni unutgan do‘sting o‘lib ketsa ham achinma.
• Atlas va bo‘z bir narhda bo‘lmaydi.
• Kambag‘allik qismati uyat emas.
• Ishtonsizning tushiga ikki gaz bo‘z kirarkan.
• Davomiy yomg‘irning buluti ham bo‘lmaydi.
• Uzoqdagi qarindoshdan yaqindagi qo‘shni afzal.
• Adolatliga Xudo beradi.
• Xudo mulkka emas, qalbga boqadi.
• Agar mushukning qanoti bo‘lganda, u hamma qushni tutib yerdi.
• Oysiz kechada yulduzlar yorqin nur sochadi.
• Bir qo‘lda ikki tarvuzni ko‘tarolmaysan.
• O‘z uyasida sichqon ham sherga o‘xshaydi.
• Uch yuz yillik botqoqdan ichimlik suvi qidirma.
• Mevadan egilgan shox yerga intiladi.
• Shamol olib kelganini shamol olib ketadi.
• Bog‘bonning nigohi doim olmada.
• O‘g‘ri dunyodagi hammani o‘g‘ri deb o‘ylaydi.
• O‘g‘ri o‘z to‘shagida o‘lmaydi.
• O‘g‘irlangan nonning mazasi bo‘lmaydi.
• Dushman bilan ko‘zing ko‘zingga tushdimi, dadil harakat qil.
• Qahramon gapga no‘noq bo‘ladi.
• Nodon sochdan xoda yasaydi.
• Ahmoq gapirdi — eshitayotgan aqlli bo‘lsin!
• Ahmoqlik — tuzalmas kasallik.
• "Yemayman" deb yettita nonni yeb yuboradi.
• Qichqiriq — g‘ozniki, tuxum — chumchuqniki.
• Och tovuqning tushiga don kirarkan.
• Ochning tushiga bir xurjun non kirarkan.
• Anchadan beri urilmagan echki cho‘poning tayog‘iga ishqalarkan.
• Ko‘zdan uzoq — ko‘ngildan yiroq.
• Bir qinga ikki hanjar sig‘maydi.
• Pul toshni ham eritadi.
• Daraxtni kesishsa butun o‘rmon eshitadi.
• Bolalar asaldan shirin.
• Ahmoqqa har kuni bayram.
• Tikishdan oldin ipni tayyorla.
• Uydagi narh bozornikiga o‘xshamaydi.
• Yaxshi xotin — xonadon bezagi.
• Do‘st ko‘zga qaraydi, dushman — yerga.
• Boshqani eshitib, o‘z fikringdan qolma.
• Ahmoq nodonligini hech qachon tan olmaydi.
• Agar seni eshitishmasa, jim o‘tir.
• Agar sen tulki bo‘lsang, men uning dumiman.
• Cho‘pon xohlasa echkidan ham pishloq oladi.
• Puling bo‘lsa — aqllisan, bo‘lmasa — nodon.
• Oshqozon faqatgina pichoqni sevmaydi.
• Ayolni muloyimlik bezaydi.
• Bo‘sh dasturxonga fotiha qilmaydilar.
• Hasad yaxshilikka olib kelmaydi.
• Baquvvat buqaga achigan somon ta’sir qilmaydi.
• Yozda yiqqaningni qishda yeysan.
• Qarg‘aga ham o‘z poloponi go‘zal ko‘rinadi.
• Agar burun bo‘lmaganida ikki ko‘z ham chiqisholmasdi.
• Ilon ham dumiga kim tekkanini eslaydi.
• Agar og‘ziga suv kirib ketmaganida qurbaqa ham gapirib yuborardi.
• Tuhmatchining boshiga ham yomon kunlar tushadi.
• Achigan pilladan ipak chiqmaydi.
• Kuzgi jo‘jadan xo‘roz chiqmaydi.
• Kambag‘alning ismini hatto do‘stlari ham unutishadi.
• Ustaning san’ati ishidan bilinadi.
• Haqiqiy erkakka bitta so‘z yetadi.
• Hamma o‘zini buyuk deb o‘ylaydi.
• Qaysi barmog‘ingni kesib olsang ham — og‘riq bitta.
• Toshni ham silliqlash mumkin, egri odamni o‘nglab bo‘lmaydi.
• Tomchi yig‘ilib ko‘l bo‘ladi.
• Qalam — yozish uchun, bolg‘a — urush uchun.
• Ikki it urushayotsa qochib qol.
• Kambag‘alga qo‘riqlash navbati yetguncha kecha ham uzun bo‘ladi.
• Kimni sevsang — o‘sha go‘zal.
• Tuyadan katta fil ham bor.
• Kim senga birovning kamchiliklari haqida gapirsa, u seni boshqalar oldida ham kalaka qiladi.
• Karvonchi bilan do‘st tutinsang darvozang keng bo‘lsin.
• Ko‘p gapirgan ko‘p adashadi.
• Oziga rozi bo‘lmagan ko‘piga ham rozi bo‘lmaydi.
• Eshakni urolmagan egarni uradi.
• Ishlagan non tishlaydi.
• Tiyinni qadrlamaganga so‘m ham qadrsiz.
• Ozni qadrlamagan ko‘pni ham baholay olmaydi.
• Qochishga otlangan yiqilishdan qo‘rqmaydi.
• Ko‘p qasam ichgan ko‘p aldaydi.
• Otini tez almashtirgan bitta jilov bilan qoladi.
• Qopag‘on itga suyak kerak yoki tayoq.
• Muz yupqa joydan yoriladi.
• Yolg‘on — rost emas, sirka — asal emas.
• Sevganingni doim kechira olasan.
• Kichkina dori katta kasalliklarni davolaydi.
• Pul oz bo‘lsa — sarfing oz, puling ko‘paysa — harjing ko‘p.
• O‘zini maqtagan ustaning narxi arzon.
• Burgutning joyi — burgutning inida.
• Ko‘p sabr qilsang ko‘p narsani o‘rganasan.
• Azobimni ikki ko‘zim tortadi, ishimni ikki qo‘lim bajaradi.
• Erkak izza bo‘lgandan ko‘r bo‘lgani yaxshiroq.
• Bir qo‘lda har xil barmoq.
• Yetti uyga sakkiz xo‘jayin.
• Gapga chechan — ishga no‘noq.
• Birovning otida yursang qo‘l-oyog‘ing kir bo‘lar.
• Eshakni ko‘proq xipchinlasang ko‘proq yuradi.
• Eshakka egar solgan bilan ot bo‘lib qolmaydi.
• Haqiqiy erkakka qilich tig‘idan so‘z tig‘i o‘tkirroq.
• Dushmaningga ishonma, u bilan birga o‘tirma.
• Mushuk "Makkaga borib kelganman" desa ham ishonma.
• Tuxumni qayerga qo‘yishni hamma qarg‘a ham bilavermaydi.
• Chopon kiygan hamma ham erkak emas.
• Hamma ham yaxshilikka yaxshilik bilan javob qilmaydi.
• Foyda kelayotgan eshikni yopma.
• Hamma qamishdan ham shakar olib bo‘lmaydi.
• Quyonni og‘iz bilan tutma.
• Quvur egri bo‘lsa bo‘lsin, muhimi, tutun chiqsin.
• Shoshilma: qishning dumi uzun.
• To‘g‘ri va noto‘g‘rini bilmasdan qozilik qilma.
• Chanqog‘ini qondirayotganda nafaqat odamni, ilonni ham tega ko‘rma.
• Nurni ko‘rmasdan ko‘r ham o‘lmaydi.
• Me’yoridan ortiqcha chaqqonlik tez qaritadi.
• Ortiqcha harakatchan ot tez charchaydi.
• Ikki eshakka arpa taqsimlashni bilmagan odam boshqa hech narsani eplolmaydi.
• Eski dushmaningga achinma: do‘st bo‘lib qolmaydi.
• Nodon boyishga intiladi, dono — komillikka.
• Ko‘r kitob yozmaydi.
• Ko‘r xotinga ko‘r er kerak.
• Olmaning hidi keladigan piyoz yo‘q.
• Haromdan kelgan boylik oson sovriladi.
• Yo‘l uzun bo‘lsa ham mayli, muhimi tekis bo‘lsin.
• Yo katta puling bo‘lsin, yo shirin so‘zing.
• Yaqinda tug‘ilgan qushcha o‘tgan yilgiga sayrashni o‘rgatadi.
• Qishloqdagi xabarlarni yoshi ulug‘dan so‘ra, begonaning oilasini — kichikdan.
• Xafa bo‘lganga ikki marta to‘la.
• Xafa bo‘lish — qulning ishi.
• O‘zidan ketgan mushuk sherga ham tashlanadi.
• Bir marta yaralangan bir umr dardni biladi.
• Osmonga narvon qo‘yish uchun yolg‘iz niyatning o‘zi kamlik qiladi.
• Do‘stning niqobini kiygan dushmandan yomoni yo‘q.
• Eshak o‘lsa, bo‘tasi o‘rniga qoladi.
• Eshakning qulog‘i buqanikidan farq qilmaydi.
• Asalni eslab og‘zing shirin bo‘lib qolmaydi.
• Uydagi o‘g‘ridan himoyalanolmaysan.
• Osh qilish istagi bilan arpa guruch bo‘lib qolmaydi.
• Ekilgan narsaning unib chiqishi mehnatga bog‘liq.
• Bir pud tuz bilan ham Samur sho‘r bo‘lib qolmaydi. (Samur — Janubiy Dog‘istondagi daryo).
• Ochiq og‘iz och qolmaydi.
• Tish kovlaganing bilan to‘yib qolmaysan.
• Egar sotib olganing bilan otli bo‘lolmaysan.
• Poda kech qolgani bilan oqshom kech qolmaydi.
• Janjalsiz pishirilgan osh — shirin.
• Meva qurti mevadan chiqadi.
• Tog‘dagi yolg‘iz qabrga va o‘rmondagi yolg‘iz daraxtga qiyin.
• Kuyga qarab o‘yna.
• Do‘stlashish oson, do‘stlikni saqlab qolish qiyin.
• Dengizga tushib ketgan beshta it bilan ham u xiralashib qolmaydi.
• Kabobning hidiga yugursang — eshak tamg‘alanadigan joyga borib qolasan.
• Vaqtida yetilgan hosilni shamolga sovurma.
• Haq gap achchiq.
• Yaxshi qo‘shni soyasida oqsoq qiz ham turmushga chiqib ketadi.
• Tog‘ haqida tog‘likka gapir.
• Qul kabi ishla, bek kabi ye.
• Xudo uchun mushuk ham sichqonni tegmaydi.
• Aytishdan oldin so‘zni yaxshilab chaynab ol.
• Qilich yarasi tezda bitadi, yomon tilning yarasi bitishi qiyin.
• Bolani beshikdaligida tarbiyalab olish lozim, buzoqni — arqondaligida.
• Guruch tozalamasdan osh qilolmaysan.
• Dengizda baliq sotilmaydi.
• Bitta qo‘ydan ikkita po‘stin ololmaysan.
• Qo‘shning bilan do‘stlash, ammo devorni buzma.
• Ko‘rning eng katta istagi — ikki chaqnagan ko‘z.
• Yaxshiga yondosh, yomondan qoch.
• To‘yni nodondan chetlab o‘tolmaysan.
• Har kimning tishi o‘zi uchun kerak.
• O‘z tayog‘ing doim sershox tuyuladi.
• Sotib bo‘ldingmi — bozorda qolma.
• Birov mehnat qiladi, birov uni sidiradi.
• Eshakdan keyin, xondan oldin yurma.
• Uyda o‘tirib non topolmaysan.
• Kunduz kuni aytganingni kechasi qaytarolmaysan.
• Ko‘rga hammayoq qorong‘i.
• So‘zga ishonma — ishini tekshir.
• Yurakdan aytilgan so‘z yurakka yetib boradi.
• Noo‘rin kulgu yosh keltiradi.
• It egasini unutmaydi, mushuk — uyini.
• It itni yemaydi.
• Yordamga ishongan it bo‘rini quvib soladi.
• Itga suyak tashlamay ishni bitirolmaysan.
• Boyqush kunduz kuni ko‘rmasa, Quyosh aybdor emas.
• Otasi yaxshi bo‘lgani bilan bolasi ham yaxshi bo‘lib qolmaydi.
• To‘qning och bilan ishi yo‘q.
• Asli qora narsa yuvilgandan so‘ng oqarib qolmaydi.
• Oshqozon bo‘sh bo‘lsa qo‘llar harakatga tushadi.
• Mehnat mo‘l bo‘lsa, hosil ham mo‘l bo‘ladi.
• Nomard o‘z soyasidan ham qo‘rqadi.
• Ayolning aqli tovonida bo‘ladi.
• Kimning puli oz bo‘lsa, dardi ham oz.
• Yolg‘onning umri qisqa.
• Yaxshi ustaning asboblari ham yaxshi bo‘ladi.
• Saxiyning cho‘ntagida doim pul bo‘ladi.
• Ilonni o‘ldirib, ilon bolasini qoldirma.
• Ilon chaqqan hamma arqondan qo‘rqadi.
• Yaxshi otga qamchini ko‘rsatsang bas.
• Yaxshi qo‘shni yomon akadan afzal.
• Sandiqni qulflaganing bilan taqdirni o‘zgartirolmaysan.
• Quloq ko‘p narsani bilgani bilan quloqligicha qoladi.
• Qo‘shnilar bilan do‘stona yashamoqchimisan — ulardan qarz olma!
• Oltin narxini zargar biladi.
• Nimani ko‘rmasang, o‘shani xohlamaysan.
• Odam foyda chiqadigan narsaga intiladi.
• Harom orqali yashagandan halol o‘lgan yaxshi.
• Azobga tutilmaslik uchun go‘ngga yashirinishga ham rozi bo‘lasan.
• Birovning ehsoni bilan to‘yib qolmaysan.
• Bugun qovurilgan tuxum, ertangi tovuqdan afzal.

D.Tojialiyev tarjimalari