Kunlardan birida mol-mulkining hisobi yo‘q takabbur janob hayotida ko‘ngilsizlik ro‘y berdi: boyaqish ov mahali bir ko‘zidan ajralib qoldi. Bu ko‘rgulikdan so‘ng u dunyodagi eng yaxshi sun’iy ko‘zni qo‘ydirishga qaror qildi. Ammo bu yasama ko‘z so‘qir qarog‘dan joy olgach, sun’iyligi bilinmasligi, janobning obro‘yu shon-shuhratiga dog‘ tushirmasligi lozim edi.
Xullas kalom, sof billur va toza bo‘yoqdan yasama gavhar bunyod bo‘ldi. Uning tubidagi qorachiq baxmalday mayin edi, kamalakday jilolanayotgan tim zangori qobiqqa esa tillasuvi yugurtirilgandi. Yigitlik savqi ketmagan boy sun’iy gavharni so‘qir ko‘ziga joylab, o‘zini bir ko‘zgudan ikkinchi ko‘zguga solib, rosa tomosha qildi. Bu yumushga shu qadar berilib ketdiki, yasama ko‘z yoqib qolganidan o‘z-o‘zini boshqatdan sevishga taraddulandi go‘yo. Shundan so‘ng u sun’iy ko‘zda odamlarda qanday taassurot qoldirishini sinamoqchi bo‘ldi va choshgohdan so‘ng huzuriga eng yaqin do‘stini chorladi. Ikkov xo‘p gurunglashdilar. Mehmon mezbonning shisha ko‘zi borasida xo‘p yaxshi gaplar aytib, uni obdon maqtadi. Janob xuddi o‘zi kutganidek bo‘lib chiqdi. Do‘sti alqashdan nariga o‘tmas, shisha ko‘z o‘ngdami, chapdami, buni aytishga shoshilmayotgandi. Oxiri toqati toq bo‘lgan boy o‘rtog‘idan ko‘zining qaysi birida sun’iy gavhar qo‘ndirilganini so‘radi. Do‘sti esa uning ko‘zlariga sinchkov nigoh tashladiyu ammo tag‘in aravani quruq olib qochdi:
- Sog‘ ko‘zingdan farqlanmaydi-ya, ajoyib. Shuni chin dildan ayta olamanki, beqiyos go‘zal, ta’riflashga til ojiz...
- Yo xudo!-xitob qilib yubordi boy,- bundan boshqa aytadigan gaping yo‘qmi? Yo sog‘ ko‘zni sun’iysidan ajrata olmaydigan darajada noshudmisan? Nahotki, shisha ko‘zimning shishaligi sezilmayotgan bo‘lsa? O‘rtoq, bo‘la qol, yana bir bor ko‘z tashlab ko‘r, ikkala ko‘zimga diqqat bilan qara, qaysi biri sun’iy, shuni ajratib ber.
Janobning yo‘riqlarini inobatga olgach, do‘st unga nazar tashladi va bir zum termilib uning qaysi ko‘zida sun’iy gavhar borligini aniqladi. Boy “buni qanday uddalading” deya savol berganida o‘rtog‘i soddalik bilan shunday javob berdi:
- Ikkala ko‘zni taqqoslaganda, sun’iysi go‘zal ekan.
- Eh! – deb yubordi boy ranjigan bo‘lib.-Ehtimol haqdirsan, lekin sababi bu ham emas. Ikkala ko‘zimning farqini osongina ajratib olganining sababi boshqa. La’nati ovda ajralib qolgan ko‘zimning qanaqaligini ilgari bilarding. Kel, kichkina bir tajriba o‘tkazib ko‘ramiz. Hozir ikkalamiz ko‘chaga chiqamiz, duch kelgan birinchi yo‘lovchidan ko‘zlarimning qaysi biri shisha ekanini aniqlashini so‘raymiz.
Bir yoqadan bosh chiqarilgach, ikkov ko‘chaga chiqishdi. Do‘stlarning bir chekkada, devorga suyangan ko‘yi chordona qurib o‘tirgan juldur kiyimli g‘arib tilanchiga ko‘zlari tushdi. Gado shu qadar aftodahol ediki, boyning o‘rtog‘i “agar hojatingni chiqarsa, undan marhamatingni darig‘ tutma” deya xe-xeladi.
Janob do‘stini chekkada qoldirib, o‘zi gado oldiga sekin qadam tashlab keldi-da, elburutdan himmat qila ketdi:
- Krona ishlashni istamaysanmi?    
- Krona?-quloqlariga ishonmay so‘radi tilanchi,-istayman. Axir necha kundan beri tuz totganim yo‘q. So‘nggi bor qachon tamaddi qilganimni eslayolmayman. Menga pul juda-juda zarur.
Boy tilanchiga yaqin surilib kelib, hamyonidan bir dona krona olib, uning isqirt kaftiga tutqazarkan, maqsadga ko‘chdi:
- Faqat bitta shartim bor. Ko‘zlarimga to‘yguningcha qara, shoshma, ulardan qaysi biri shishadan yasalgan. Mana shu jumboqni yechib ber seng, pul seniki.
Gado boyning qaroqlariga tikilib, bir muddat o‘ylanib turdi-da so‘ng uning yasama gavhar joylangan ko‘ziga imo qildi.
Boy tong qotib, ortiga tislandi. Bu jumboqning tagiga qanday yetganini so‘radi. Tilanchi unga shunday javob berdi:
- Agar gapimni qo‘pollika yo‘ymasangiz, ser, bu jumboqni men xamirdan qil sug‘urgandek qilib yechdim. Sizning shisha ko‘zingizdagina shafqatga o‘xshash mayin narsa borligini ilg‘adim.

Umid Ali tarjimasi