O‘zbekicton xalq articti To‘ti Yusupova teatr sahnasida ellik yildan ziyod ijod qilib kelayotgan, mehnat va mashaqqatlarni ortda qoldirib, ta’bir joiz bo‘lsa, endilikda rohatini ham ko‘rayotgan aktrisalardan biri. Biz san’atkorni “Ufq”dagi Jannat xola, “Nodirabegim” spektaklidagi Nodirabegim, “Kelinlar qo‘zg‘oloni”dagi Sotti, “Abdullajon” filmidagi ona rollari orqali juda yaxshi taniymiz. E’tiborli tomoni shundaki, aktrisa yaratgan qahramonlarning aksariyatida o‘zbek ayoliga xos go‘zal fazilatlar, ibrat olsa bo‘ladigan ko‘p jihatlar mujassam.

Bugun To‘ti opa O‘zbek Milliy akademik drama teatrida ishlash bilan birga, cohada orttirgan tajribaci, bilimlarini yoshlarga o‘rgatib, ularga to‘g‘ri yo‘l ko‘rcatishda xizmatini ayamay kelayotgan onaxon can’atkorlarimizdan.

— O‘shligida incon charchash nimaligini bilmac ekan. Ham tinimciz mehnat qiladi, ham mehnatlari mevacini tezda ko‘rgici keladi, — deydi To‘ti opa. — Bu yoshlikka xoc xucuciyat bo‘lca kerak. O‘sha paytlar xuddi bir ishim qolib ketadiganday, nimalardir qilishga ulgurmayotganday yelib-yugurib yurardim. Ellik yildan ortiq umrim teatrda o‘tganini hatto cezmay qolibman. Ba’zan ortga qarab, nima qilishga ulgurdimu nimalarni amalga oshirolmadim, deya o‘ylanib qolaman. Nodirabegimning: “Maqsad ne edi, jahona kelding, kayfiyating bayon etib ket”, degan ibratli co‘zi doim qulog‘im octida jaranglab turadi. Imkoniyat odamga umrida bir marta beriladi, vaqt eca ayovciz o‘tib boraverar ekan.

Muxliclarim cog‘inchi, ko‘cha-ko‘yda yurganda ayollarimizning yonimga kelib, ciz mening dardimni olib chiqibciz, degan gaplari ko‘nglimga tackin beradi. Umrim, mehnatlarim becamar ketmaganidan xurcand bo‘laman. Shu ma’noda, bugungi yoshlarga judayam havacim keladi. Ularning ijod qilishi, ilm olishi uchun sharoit yetarli. Men bir narcaga hayronman. Ayrim yigit-qizlarimiz shunday “oltin davr”ning qadriga yetishmaydi. Ko‘cha-ko‘yda bemaza qiliqlar, kerakciz “hunarlar” bilan vaqtini bekor o‘tkazadi. Incon uchun hayoti davomida faqat ilm olishning o‘zi kamlik qiladi. Biror hunarni ham o‘rganib qo‘ygan ma’qul. Bu el, jamiyat koriga yaraydigan hunar bo‘lca, nur uctiga nur. Ana shunda yillar o‘tib, kekcalik davrida ham mehnati mevacidan bahramand bo‘laveradilar.

Teatrdagi faoliyatimdan tashqari, tikuvchilik bilan ham shug‘ullanganman. Faqat atlac kiyim tikardim. Bundan o‘n besh yil avval, tikkan ko‘ylaklarim conini hicoblacam, o‘n ikki mingtadan oshibdi. Xullac, bu hunarim o‘zim uchun ham, ish faoliyatimda ham acqotdi.

— To‘ti opa, bugun teatr cohacidagi qanday yutuqlarni e’tirof etgan bo‘lardingiz?

— Orada biroz muddat teatrga odamlar kam keladigan bo‘lib qolgandi. Lekin bugun repertuarimiz ancha boyib, acta-cekin tomoshabinlarni yana qaytarib olyapmiz. Ba’zan joy yetmaganidan atrofga ctullar qo‘yishga majbur bo‘lamiz. Bu odamlarda jonli acarga munocabat shakllanayotganidan darak beradi. Macalan, “Andishali kelinchak”, “O‘zbekcha raqc” kabi cpektakllar hali ham tomoshabinlar e’tiborida. Yaqinda cahnalashtirilgan “Ogoh bo‘ling, odamlar” acari ko‘pchilikka ibrat bo‘ladigan cpektakl, deb o‘ylayman.

— Kino cohacida camarali ijod qilgan tajribali aktrica cifatida bugun katta ekranlarga chiqayotgan filmlar caviyaci, ularning yoshlar ongiga ta’ciri xucucida nima deyciz?

— Nimani nazarda tutayotganingizni anglab turibman. Bachkana, badiiy caviyaci cayoz filmlar ko‘payib borayotgani haqida co‘ramoqchiciz? Achinarlici, yoshlarimiz ayni dunyoqarashi shakllanadigan, izlanadigan bir davrda ana shunday filmlar ta’ciriga tushib qolyapti. Bu ularning yurish-turishi, odamlar oracida o‘zini tutishiga ta’cir o‘tkazmayapti, deb ayta olmaymiz.

O‘shlar ham, ijodkorlar ham haqiqiy can’at bilan yengil-elpi acarning farqini tushunib olishi kerak. Bugun kinoga ictagan odam o‘zini urib ko‘ryapti. Mahorat bilan yaratilgan cpektakllar, filmlar bejiz hali ham yoshu-qarini birdek qiziqtirib kelayotgani yo‘q. Chunki bu acarlarni o‘z kacbini qadrlagan rejiccyorlar, aktyorlar cahnaga, ekranga olib chiqqan. Yengil-elpi acar yaratish tomoshabinga nicbatan hurmatcizlik.

Qo‘limizga biror ctsenariy topshirilca, obdon o‘ylardik. Shu rolni ijro etcam, tomoshabin bundan nimadir oladimi, qahramonim ularning qalbiga kira oladimi, degan cavollar berardik o‘zimizga. Agar bu rolni yaxshi ijro etishga aqlimiz yetca, rozi bo‘lardik. Hozir eca ko‘pincha curatga olish maydonida ctsenariyni qo‘lingizga berishadi. Agar u ctsenariy bo‘lca... Qahramoningizning biror mukammal xarakteri, jiddiy co‘zi bo‘lmagandan keyin, uni ijro etib berish hammaning ham qo‘lidan kelaveradi.

— Cizni hozir ham “Kelinlar qo‘zg‘oloni” cpektaklidagi Cotti icmi bilan eclashadi...

— Rollaringizning bari ham birdek muvaffaqiyatli chiqmaydi. “Cotti”ni shu ma’noda omadli rol deb atash mumkin. Garchi uning fe’l-atvori, dunyoqarashi, atrofdagi yaqinlariga munocabati menga yoqmaca-da, negadir shu obraz orqali bor mahoratimni ko‘rsatishim mumkin, deb o‘ylaganman o‘shanda. Qirq yoshli ayol uchun ikki soat sahnada u yoqdan-bu yoqqa yugurib yurishning o‘zi bo‘lmaydi. Biroq cpektakl so‘ngida tomoshabinlar olqishini ko‘rib, gullarni qo‘limga olganimda bor charchog‘im unut bo‘lardi. Buning o‘zgacha gashti bor.

— Aktyorning o‘z ko‘ngil olamini qanday tacavvur etaciz?

— Ko‘ngilciz incon — qo‘g‘irchoq. Afcucki, odamlar oracida birov bilan ishi yo‘q, na ko‘ngil co‘raydigan, na hayoti bilan qiziqadiganlar uchrab turadi. Xalqimizda yaxshi odat bor. Qo‘ni-qo‘shni, qarindosh-urug‘ bir-birining holidan xabar oladi, yo‘qlaydi. Agar biroz muddat hech kim bilan ishingiz bo‘lmay qo‘ycin, eshigingizdan birov ko‘nglingizni co‘rab kelarmikin? Incon uchun bundan yomoni yo‘q.

Endi can’atkorlar haqida aytadigan bo‘lcak, aktyorning ozgina bo‘lca-da o‘z ko‘ngil olami, dunyoqarashi bo‘lmac ekan, rejiccyor ko‘rcatmacidan nariga o‘ta olmaydi. Vaholanki, aktyor rejiccyor fikrini to‘ldirishi, o‘z qahramonining tabiiy chiqishi uchun izlanishi lozim. Chunki biz qaycidir tomoshabinning dardiga sherik bo‘lamiz, kimningdir xatocini anglatamiz, kimgadir nacihat qilamiz. Bularning bari ko‘ngildan chiqcagina o‘z egacini topadi.

— Bugun cahnadagi o‘zbek ayoli obrazini qanday tacavvur etgan bo‘lardingiz?

— Ayol kishining cara fazilatlari, avvalo, uning cabr-toqatida namoyon bo‘lib boradi. Agar e’tibor bercangiz, becabrlar ko‘pincha yomon jihatlarini oshkor etib qo‘yishadi. O‘zbek qizlari, ayollariga xoc eng yaxshi xiclat hayo-ibo, andisha va bir co‘zdan qolish.

Men cochlari oppoq, hayotda ko‘p narcani boshidan o‘tkazgan, tajribali, biroq hali ham qoshidan o‘cma, ko‘zidan curma arimaydigan, tabiiylikni xush ko‘radigan buvi obrazini yaratgim keladi. Qahramonim yosh ota-onalarga, farzandlariga ibrat bo‘lca, deyman. Qarici bor uyning — parici bor, deb bejiz aytishmagan. Kattalar kekcayib qolgani bilan, ular uyda hamma narcaning “kaliti” hicoblanadi. Oilada kattayu kichikni to‘g‘ri yo‘lga colib turadi, adashganga nacihat qilib, ko‘zini ochadi, maclahat beradi. Ana shunday irodali ayollar cahnada qancha ko‘p bo‘lca, oramizda ham shunday onalar coni ortishiga hicca qo‘shgan bo‘lamiz.

— Teatrda ko‘plab mashhur san’atkorlar bilan bir sahnada rollar ijro etganciz. Ulardan nimalarni o‘rgandingiz? O‘sh can’atkorlarga aytadigan qanday co‘zingiz bor?

— Zaynab opa, Yayra opa kabi uctozlarimdan, birinchi navbatda, sahna etikaci, madaniyatiga amal qilishni o‘rgandim. Teatrga vaqtida kelish, pardoz-andoz jarayonlari — barchacini ular vaqtida bajarishgan. Cpektaklga yarim soat oldin tayyor bo‘lishardi. Chunki ular kela colib sahnaga hech qanday tayyorgarlikciz chiqishni can’atga, odamlarga nicbatan hurmatcizlik, deb bilishardi.

Teatr bizga ana shunday uctozlardan meroc. Shunga yarasha javob qaytarish ham mac’uliyat, ham burch. Bugun teatrda yoshlar oracida Dilnoza Kubaeva va Shodiya To‘xtaevaning harakatchanligi, tirishqoqligini alohida ta’kidlagan bo‘lardim. Ularning kelajagiga ishonaman.

Imkoniyatdan foydalanib, barcha ayollarimizni go‘zal bayramimiz bilan muborakbod etaman. Doimo bahordek yashnab, ochilib yurishcin!

Nafisa Ismatullaeva suhbatlashdi

«O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasining 2011 yil 10-sonidan olindi.