Qizg‘ish uycha xuddi shu o‘lka bilan uyg‘unlikda edi.
Qoyalar orasidagi dengiz, ko‘kish to‘lqinlar, yuqoriga karab yugurayotgan so‘qmoq, kemalar to‘xtash joyi, pastakkina toshloq adirlar uychani shamollardan himoya qilayotganday tuyulardi. Uy ortidan yashil qiyaliklar boshlanadi, moviy qo‘ng‘iroq gullar tunda gulchambarlarini berkitib qo‘yadi.
Tongda chiqib ketarkan, nazarida uy qon yutib qolganday ko‘rindi. So‘ng sim arqonni siltadi, ochiq buxtani yana bir bor aylandi. Qavat-qavat qoyalar o‘rtasida qolgan uychani ko‘rmoqchi bo‘lar, ammo uning faqat bir burchagigina ko‘zga tashlanardi. Yonlab o‘tayotganda uy bir zumga lop etib chiqar, zumda ko‘zdan yo‘qolardi. U bu uy haqida odamlarga qayta-qayta aytishdan charchamasdi: “Dengiz bo‘yida, qoyalar orasida kichkina, shamollardan pana, quyosh shu’lalari dengiz yuzasida yarqirab turgan joyda, buxta yonida uy bor — uni kim ham orzu qilmaydi, deysiz”.
Ketish oldidan uy bilan ayriliqni “his etish”, uy joyida turganligiga iqror bo‘lish uchun buxtani ikki marta aylandi. Bunday damlarda uni allaqanday aldamchi hislar, o‘zgacha tasavvur qurshab olardi. U bezovtalandi: nahotki bu gal nimanidir unutdi? Nimani unutdiykan? Hamisha uyni saranjom-sarishta qilib qoldirardi. Suv to‘ldiriladigan yog‘och idish va qahva qaynatgich to‘ntarilgan, sichqonlar teshib ketmasligi uchun ko‘rpacha va bolishlar chordoqqa osilgan, cho‘mich eshik yonidagi, zanglagan kalit esa bo‘g‘ot ostida, o‘ng tarafdagi mixda. Biroq u nimanidir unutganiga ishonar, bu fikr uydan olislab borayotgan bo‘lsa-da, hech xayolidan ketmasdi. E, yo‘q, nimaniyam unutardi!
U qirg‘oqda to‘xtadi, qayiqni bog‘ladi-da, temiryo‘l bekatiga yo‘naldi — yarim chaqirim yo‘l. Yo‘l-yo‘lakay doim bir joyda nafas rostlardi. Yukini yerga qo‘yib, qaddini rostladi. Yildan-yilga bekatlar oralig‘idagi masofa cho‘zilib borayotgandek, iloj qancha! U har safar ortga qaytish istagini yengolmasdi. Boshida bu tuyg‘u shaharga kirib kelishi bilan yo‘qolardi, endilikda esa uni qo‘yib yubormayapti. Ko‘nglida notinchlik. Yana bir yoz o‘tdi. Nimani unutdim ekan, degan xayol uni hamon ta’qib etardi.
Ajoyib kunlarning birida poezdga o‘tirdi-da, uy tomonga jo‘nadi. Poezd uni janubga qishloq yo‘llari bo‘ylab yeldirib borardi. Kuz, yalang‘och daraxtlar, tiniq havo, ochiq va keng ufq… Qayiqni qirg‘oqqa bog‘lab, so‘qmoq yoqalab yuqoriladi. Uy yonida bir odam o‘tirardi. Bu — oriq, sal bukchaygan qariya edi. Birpas bir-biriga tikilib turishdi.
— Mana, hammasi tugadi, — dedi qariya ma’yus jilmayib. — Endi bizni nima qilmoqchisiz? Mirshabxonaga xabar berasizmi?
— Siz bultur ham shu yerda yashaganmisiz?
— Har yili.
Qariya og‘ir xo‘rsindi. Ularning yoniga ozg‘in, chaqqon, nozik lablari chimrilgan ayol keldi.
— Hamma narsani joy-joyiga qo‘yib ketardik, tozalardik, hech bir iz qoldirmasdik, — dedi u picha istehzo aralash. So‘ng birdan xoxolab yubordi. — Faqat cho‘mich boshqa tomonga ilinibdi. Yana sanchqilar… Rekard, o‘tgan yili to‘rtta sanchqini unutganimizda u albatta sezadi, degandim-a…
— Ko‘k ko‘rpacha… Uni tom ostidagi yog‘ochga ilish xayolimdan ko‘tarilibdi.
— Siz baribir bir kuni bilib qolasiz, deb o‘ylardim. — Ayol uning ko‘zlariga tik qaradi. — Ha, ko‘rpacha savil ketdi, uni sichqonlar teshib ketmasin uchun ana ilib qo‘yaman, mana ilib qo‘yaman, deb qilolmabman.
Ular uyning kungay tomoniga o‘tib, qahva ichishdi, mayda-chuydalar, xo‘jalikdagi kichik o‘zgarishlarni ham aytib o‘tishdi. O‘z stoli atrofida ular bilan o‘tirish anchayin noqulay kechdi. Bu holat shu uy joyida turibdimi-yo‘qmi, degan o‘y-fikrlarga bog‘langan edi. Nihoyat, uyning ham o‘z hayoti borligiga iqror bo‘ldi.
U qariyalar hikoyasini jimgina tingladi, bu uy ular uchun ro‘yo edi, o‘zlarini nomaqbul ish qilib quyishganday tutishardi.
— Bu gal nimaga ertaroq qaytganingizni tushundik. Sentyabr jilvagar fasl, quyosh… Bizning hech qachon uyimiz bo‘lmagan.
— Bu uy biz qachonlardir qurmoqchi bo‘lgan uyga judayam o‘xshaydi.
Ular bir-birini to‘ldirib, ehtiyotlab, ko‘maklashadiganday, ehtimol, kechirim so‘rayotganday so‘zlardi.
— Birinchi marta judayam qo‘rqdik. Keyin esa…
Ular bir-biriga xushnud boqishdi.
— Bu uy biznikiday ko‘rindi ko‘zimizga. Biroq hech qachon bizga tegishli deb o‘ylamaganmiz. U biz uchun qadrli bo‘lib qoldi. Buning ustiga, siz bo‘lmasdingiz…
— Peshonabog‘larni shunday bo‘yagim kelardiki… — dedi sekingina ayol. Qo‘llari bilan yildan-yilga rangi o‘chib borayotgan romlarni siladi.
Tong otdi. Qariya yana so‘radi:
— Bizga qanday chora ko‘rmoqchisiz? Arz qilasizmi?
U jo‘nash oldidan qariyalarni tinchlantirdi. Bu yerda istaganlaricha yashashlari mumkinligini aytdi. Axir, kalitning qaerda turishini bilishadi. Bir necha bor shu kalitni shaharda unutib qoldirganini esladi. Agar shu uyda yashashsa, bundan xursand bo‘ladi.
Qariyalarning ko‘zlarida yosh tirqiradi, bir-biriga qarab, yengil bosh silkishdi. Qolishlarini o‘tinib so‘radi. Chol-kampir qatiyrok bosh chayqashdi: “Bo‘lmaydi!”. U qizishdi. “Uy ularga yoqmay koldimikan, balkim bundan ham yaxshi sharoit talab qilishayotgandir?”
Buni aytganida qariyalar gangib qolishdi, baribir ko‘nishmadi. U qattiq achchiqlandi, hatto motorli qayig‘ini ularga berib ketishini bildirdi, uni qay yo‘sin ishlatishni ko‘rsatishga kirishdi, qirg‘okka chiqishning oson yo‘lini ko‘rsatdi. Bu xatti-harakatlari qariyalarni qiynab yubordi, ular boshlarini chayqay-chayqay so‘zlaridan qaytishmadi. “Bizga hech narsa kerakmas, uy ham, motorli qayiq ham”, deyishdi o‘jar qariyalar.
U behuda urinardi. Qiziq, uyni shu qariyalar uchun ushlab turganmidi, yo? Avvallari bu yerdan ketganda uy mavjud emasday tuyular, hozir uning borligiga ishondi, romlarni bo‘yagisi kelsa, bo‘yashsin..
U bu safar buxtada aylanmadi, ko‘ngl i xotirjam tortdi. So‘nggi bor qo‘l silkib, dadil yurib ketdi, burilmadi. O‘ylab ko‘rishadi, rozi bo‘lishadi, degan to‘xtamga keldi. Bu qish uyni o‘ylamadi.
U bu safar uy tomon erta otlandi. Yomg‘irli bahor kuni, dengiz yuzida po‘rtanalar yengil suzadi. Uyga qaradi, buxtaga kirgach, o‘yladi: “Shundan qo‘rqardim, endi uy joyida turganini bilaman”. Qirg‘oqqa tushdi, sutrang-moviy tusli romlarni ko‘rdi. “Demak, qolishgan. Darpardalarga mos rang tanlashibdi”, — quvondi u. Uy shunday tund kunda ham quvnoq va mehmonnavoz ko‘rinardi. Uyga kirdi, stol ustida uni xat kutib turardi: “Ko‘p yillar mehmonnavozlik qildingiz. Sizdan minnatdormiz. Bizni ayadingiz. Qaysarligimizni kechiring, haligacha nega bunday qarorga kelganligimizni bilmaymiz. Biz endi qaytmaymiz. Bu kichkina sirimiz edi, asli”.
Yoz bo‘yi xatni takror-takror o‘qidi, mehmonlarga ko‘rsatdi. “Bu uyda yashashga ruxsat berib, ularning quvonchini tortib olding”, — dedi mehmonlardan biri.
“Bu g‘aroyib qariyalar tartibni yoqtirishgan, ularning qaytishi qiyin”, — qo‘shildi boshqasi.
“Qari odamlar bolalarga o‘xshab qoladi. Ular uchun muhimi — sir”, — ta’kidladi uchinchisi.
U xatni boshqa hech kimga ko‘rsatmadi, sutrang-moviy romlarga tikildi: “Ular oq rangda bo‘lsa yaxshimidi? Bu qanday bema’nilikki, romlarni ko‘kish rangga bo‘yashdi? Barini qaytadan bo‘yashga to‘g‘ri keladi”.
Kuz keldi, bo‘yoq va cho‘tkalar sotib oldi-yu, qo‘li ishga bormadi. Moviy rangni bo‘yab tashlasa, eski, qadrdon xotiralarni o‘chirib yuborishdan hadiksiradi. Shunday qilsa, qariyalar uyni o‘zlari bilan olib ketishganday tuyulmaydimi… “Qaysidir yozda, balki keyinchalik bu yerga butunlay qaytib kelmasman. Uy esa turarmikan? Yoz biz bo‘lmasak ham kelaveradi. Olam, borliq bizsiz ham mavjud, yashayveradi” o‘yladi u.

Ruschadan Oygul Suyundiqova tarjimasi